Mallen
Het eerste wat nodig is om een voorwerp te kunnen gieten is een gietmal.
Een gietmal kan van verschillende materialen worden gemaakt maar welk materiaal kan worden gekozen
hangt mede af van de vorm van het origineel en van de techniek die ter beschikking staat.
De meest gebruikte materialen zijn: zand, steen, gips, koper, brons, aluminium, ijzer en
hitte bestendig siliconenrubber.
Mallen van vormzand
De meest simpele en meest goedkope mal bestaan uit vormzand.
In de meest simpele vorm wordt een
bakje van een laag vormzand voorzien dat goed wordt aangestampt. Vervolgens wordt het originele model op
deze laag gelegd en wordt het bakje verder rond het origineel, maar niet hoger dan het origineel, opgevuld met
vormzand dat goed wordt aangedrukt. Het origineel wordt er vervolgens voorzichtig uitgehaald. De dan ontstane
ruimte kan vervolgens worden volgegoten met tin. Dit kan alleen met heel, heel simpele vormen waarvan bovendien
een zijde vlak is. Zodra een origineel al twee niet vlakke kanten heeft kan mogelijk nog worden gewerkt in
twee lagen. Het eerste deel is gelijk aan het voorgaande met dat verschil dat de opvulling slechts geschiedt
totdat het origineel tot de helft in het zand ligt. De onderste laag zand dient zo dik te zijn dat dit
gelijk ligt met de rand van het bakje. Vervolgens wordt er op het vormzand een scheiding aangebracht
van bijvoorbeeld dun papier. Dan wordt er een tweede bak boven op geplaatst echter nu zonder
bodem. Vervolgens wordt dit geheel opgevuld en aangestampt met vormzand totdat het model geheel onder het
zand ligt. Dan komt het meest kritische. Beide delen worden weer van elkaar gehaald en het origineel wordt
voorzichtig verwijdert. Er worden ontluchtingskanalen en een gietkanaal aangebracht in het zand. Beide
helften worden weer op elkaar gezet en via het gietkanaal kan de vorm nu worden gevuld met tin.
Een mal van vormzand is dus alleen bruikbaar voor heel simpele vormen zonder uitstekende delen en moet
bovendien voor elk gieten opnieuw worden gemaakt.
Vormzand in combinatie met een houten model is een van de oudste methoden.
Een mal van vormzand wordt nu nog wel eens gebruikt voor kleine eenmalige eenvoudige dingen zoals
b.v. een eenvoudig pootje nodig voor een reparatie.
Stenen mallen
Een ander heel oude manier om een vorm te maken is de vorm uithakken en uitschuren in steen.
Dit soort mallen is geschikt voor niet te complexe vormen en het maken kostte veel tijd. Het materiaal was
echter goedkoop en deze mal kon ook meerdere keren worden gebruikt.
Bronzen mallen
De beste mallen zijn van brons. Dit materiaal werd ook gebruikt voor de mallen in de hoogtijdagen van het tin. Doordat een mal uit veel verschillende delen kan worden gemaakt zijn heel complexe vormen maar ook heel fijne details mogelijk. Ook kan een dergelijke mal vele honderden malen worden gebruikt. Het maken van een goede bronzen mal was echter heel veel werk en vereiste veel vakmanschap. Bronzen mallen zijn daarom zeer kostbaar. In de gildentijd moest een leerling vaak als examen stuk ook zelf een mal maken en vervolgens hiermee een tinstuk gieten en dit afwerken. |
 naar foto bronzen mallen |
Mallen van siliconenrubber
Het meest moderne materiaal waar een gietmal van kan worden gemaakt is hittebestendig siliconenrubber. De voorwerpen mogen echter niet te groot en m.n. niet te zwaar zijn omdat het siliconen anders wordt vervormt. Een siliconen mal kan meerdere malen worden gebruikt maar lang niet zoveel dan de bronzen mal. Doordat het rubber niet echt hard is en enigszins beweeglijk blijft kan ook lang niet die fijnheid en complexiteit worden behaald die bij bronzen mallen mogelijk is. Door keuze in de samenstelling van het rubber kan men er voor kiezen een juist wat soepele mal te maken. Hierdoor kan een gegoten voorwerp uit de rubberen mal worden getrokken waardoor vormen mogelijk zijn die in harde mallen niet gegoten kunnen worden omdat door uitstekende delen de gietproducten dan niet meer uit de mal zijn te krijgen. Bij metalen mallen zou dit dan eerder moeten worden opgedeeld in meerdere delen die later aan elkaar worden gesoldeerd.
Het siliconen rubber wordt als twee componenten geleverd die bij het aanmaken moeten worden gemend. Daar de hitte bestendige versie van het siliconen rubber voor de gemiddelde hobbyist tamelijk kostbaar is, is het aan te bevelen eerst een grovere te wijde mal te maken van hout. Deze mal kan vervolgens gevuld worden met het rubber en het origineel. De procedure is in grote lijnen hetzelfde als bij het maken van vormzand mallen. Omdat het vloeibare rubber heel stroperig is, is het vrij lastige om bij het maken van de siliconenmal luchtbellen te voorkomen of weg te werken. Het origineel moet ook van te voren worden ingesmeerd met een middel dat aanhechting van het rubber aan het model moet voorkomen.
Mallen, diversen
Siliconenrubber wordt ook wel gebruikt voor het maken van mallen die men snel laat ronddraaien en waar het tin vanuit het midden wordt ingegoten. Door de middelpuntvliegende kracht worden deze vormen snel en goed met tin gevuld. Dit leent zich goed voor kleine siervoorwerpen zoals b.v. dierfiguren. Verder zien we kleine mallen ook van aluminium en soms van gips. Dit laatste materiaal is maar enkele keren bruikbaar en levert ook nog wel eens problemen op doordat een minuscuul spoortje vocht in het gips de mal tijdens het gieten kan doen scheuren. Bij iets meer vocht kan dit zelfs met geweld gepaard gaan.
Nog meer mallen
Tot nu toe hebben wij het gehad over gietmallen. Maar er is meer nodig. Voor het afwerken van meer complexe tinstukken zijn ook hulpstukken nodig om het stuk vast te kunnen zetten of in te kunnen spannen in de draaibank. Voor afwerking op de draaibank komt alleen het zogenaamde rondwerk in aanmerking. Niet ronde vormen kunnen niet op een draaibank worden afgewerkt. |
 naar hulp mallen |